Lymfoedeem

Het lymfestelsel

Het lichaam heeft naast het bloedvatenstelsel nog een vaatstelsel: Het lymfstelsel. 

Door het lymfstelsel stroomt lymfevocht, ook wel weefselvocht genoemd. Het lymfstelsel bevat lymfplasma, lymfocyten, eiwitten en andere afvalstoffen die niet door de bloedbaan kunnen en/of mogen vervoerd worden. Het is een afvoersysteem van kleine vaatjes dat als het ware ‘blind’ in de weefsels begint, net onder de opperhuid. Tachtig procent van de lymfbanen liggen in de huid. Onderweg wordt de opgenomen lymfe gezuiverd in de lymfklieren. Vanaf daar worden grotere lymfebanen gevormd die via de lymfeklierstations (die zich bevinden in de hals, lies, oksel en buik) tenslotte uitmonden in de halsvenen, waarna de gezuiverde lymfe in de bloedbaan wordt opgenomen. 

Oedeem

Als het aanbod van lymfe de afvoercapaciteit overtreft, ontstaat er lymfoedeem. Dit kan een gegeneraliseerd (door het hele lichaam) of een meer lokaal proces zijn. Lymfoedeem is niet altijd duidelijk waarneembaar. Soms kunnen ook relatief kleine vochtophopingen klachten geven.

Hoe herken je oedeem?

Er komt een vochtophoping in een deel van het lichaam. Dit uit zich in een gevoel van zwaarte, spanning of stuwing van de huid, een pijnlijk of tintelend gevoel en toename van de omvang van het lichaamsdeel.  Dit zal u hinderen in uw dagelijkse bezigheden.

Welke soorten oedeem zijn er?

Dynamisch oedeem

Het lymfstelsel werkt goed maar het aanbod van lymfe is verhoogd door bijvoorbeeld hart en/of nierinsufficiëntie.

Lymfostatisch oedeem

1. Het lymfsysteem werkt niet goed door een tijdelijke overbelasting zoals dikker wordende voeten en enkels na een warme dag. Er kan een kuiltje in gedrukt worden (‘pitting oedeem’). Na een goede nachtrust zijn de voeten weer slank.
2. Primair oedeem: De lymfebanen zijn in aanleg verkeerd. Er zijn te weinig banen of ze zijn te wijd.
3. Secundair oedeem: Er is een beschadiging van lymfebanen door invloeden van buitenaf, bijvoorbeeld door een operatie, door bestraling of door een trauma. Ook het verwijderen van de lymfklieren en uitzaaiingen bij kanker en littekens kunnen een blokkade vormen.

In primair en secundair oedeem is moeilijker een kuiltje in te drukken en het vocht verdwijnt nauwelijks na een nachtje slapen.

Lipoedeem

Dit is een chronische aandoening van het vetweefsel, vrijwel uitsluitend voorkomend bij vrouwen, waarbij er een ongelijkmatige vetverdeling over het lichaam is. Meestal komt het alleen in het onderlichaam voor, soms ook bij de armen. Soms gaat het gepaard met lymfoedeem. Er zijn bijkomende klachten als vermoeidheid, pijn bij aanraking van de huid en snelle overbelasting.

Veneus oedeem

Er is een chronische veneuze insufficiëntie (insufficiënt = verzwakt, niet toereikend) van de aderen. Hierbij zie je ook wel trombose en spataderen.

Inactiviteitsoedeem

De aangeboden hoeveelheid vocht is verhoogd en er is een verminderde transportcapaciteit door slecht werking van spier en gewrichtspompen en de werking van de zwaartekracht. Er is kans op ulcera (open wonden). Dit zie je vooral bij MS en een dwarslaesie.

Wat te doen bij oedeem aan de arm?

Wanneer bij een operatie voor borstkanker de lymfklieren uit de oksel verwijderd moeten worden is er kans op het ontstaan van lymfoedeem. Bij bestraling van de oksel na deze operatie wordt de kans groter. Het is belangrijk om aandacht te besteden aan de voorkoming van lymfoedeem, want het kan nog jaren na de operatie ontstaan.

Belangrijke adviezen:

• Als u ligt of zit, leg uw arm en hand wat hoger
• Laat nooit uw bloeddruk meten aan de arm van de geopereerde zijde.
• Laat nooit een infuus aanleggen aan de arm van de geopereerde zijde.
• Laat nooit bloed afnemen aan de arm van de geopereerde zijde.
• Probeer wondjes te vermijden. Ontsmet eventuele wondjes met Sterilon of Betadine. Zorg dat u dit altijd binnen handbereik hebt.
• Zorg voor schone nagels en handen, vet de huid in om kloofjes te voorkomen.
• Draag voor vuil huishoudelijk werk en tuinieren handschoenen.
• Krab insectenbeten en puistjes niet open.
• Gebruik bij het ontharen een crème (geen mesje).
• Neem bij kneuzingen, verstuikingen en ontstekingen contact op met uw huisarts.
• Vermijd zwaar tillen en intensief sporten
• Verdeel lichamelijk werk zoveel mogelijk over de dag. Zoek evenwicht tussen belasting en belastbaarheid.
• Bewegen en licht sporten is goed maar mag niet leiden tot zwelling, pijn of vermoeidheid van de arm en hand.
• Vermijd extreme warmte (sauna, langdurig zonnebaden) en koude.
• Gebruik geen kruiken of warme pakkingen op uw arm of schouder.
• Vermijd druk op de arm en schouder door een goed passende bh te dragen met brede schouderbanden en een elastische onderrand.
• Draag geen knellende kleding.
• Tijdens vliegreizen is de kans op oedeem groter vanwege het drukverschil.  Neem tijdens de reis wat beweging en doe wat oefeningen.

Wat te doen bij oedeem aan het been?

Secundair oedeem

Wanner de lymfklieren in de lies of buik zijn verwijderd door een operatie of wanneer er in dit gebied bestraald is kan lymfoedeem in de benen ontstaan. Andere oorzaken voor het ontstaan van lymfoedeem zijn een trombose, het langdurig bestaan van spataderen of een infectie (erysipelas= wondroos). Wondroos komt regelmatig voor bij lymfoedeempatiënten en dient te worden voorkomen omdat hierbij het risico op verergering van het oedeem vergroot. Door de ontsteking is er een kans dat de lymfevaten beschadigd worden, waardoor er kans is op oedeem of verergering van het bestaande oedeem. Ieder wondje is een toegang voor bacteriën en moet dus zoveel mogelijk voorkomen worden.

Primair oedeem

Soms kan oedeem aangeboren zijn. Er zijn dan vanaf de geboorte minder lymfbanen dan noodzakelijk aanwezig waardoor in de loop van het leven zwelling kan ontstaan.  Een ontsteking, overgewicht, zwangerschap of zware belasting kunnen dit uitlokken. Aangeboren oedeem is meestal tweezijdig en komt soms ook voor aan de armen.  Het kan erfelijk zijn of er bestaat een familiaire aanleg.

Belangrijke adviezen:

• Verzorg dagelijks uw voeten, was ze met lauw water en gebruik niet te veel zeep, harde borstels of agressieve producten.
• Vergeet niet de ruimte tussen uw tenen te wassen. Droog deze huid ook goed af.
• Neem geen langdurige voetbaden, dat verweekt de huid.
• Vet de voeten ‘s avonds in: dit voorkomt kloven. Draag goede, niet knellende schoenen. Hoge hakken verminderen de ‘lymf pomp’.
• Controleer dagelijks uw voeten op wondjes, eeltplekken en likdoorns.
• Knip uw nagels recht maar rond de hoeken af me teen kartonnen vijl. Gebruik geen puntige scharen.
• Loop nooit op blote voeten (ook thuis niet).

Wat te doen bij oedeem aan hals/hoofd, romp en genitale streek?

Oedeem in deze gebieden is veel zeldzamer dan aan de arm of het been. Het ontstaat bijna altijd na het verwijderen van belangrijke klierstations in een oncologische operatie. Het oedeem in deze gebieden is goed te behandelen met speciaal zwachtel technieken, lymfe tape technieken en manuele lymfdrainage. Ook hier gelden de belangrijke regels voor de huidverzorging voor wat betreft wondjes. Voor oedeem op de romp geldt dat er drukvestjes beschikbaar zijn, dat de kleding niet mag knellen en is overgewicht een belangrijk negatief punt. Voor genitaal oedeem zijn er speciale pelotten (drukkussentjes) beschikbaar.

Oedeem bij kinderen

Kinderen met lymfoedeem zijn ook welkom bij BarmentoFysiotherapie.

In de meeste gevallen is lymfoedeem bij kinderen aangeboren, maar natuurlijk kan het ook ontstaan na medische ingrepen waarbij lymfeklieren zijn verwijderd of beschadigd. Lymfoedeem bij jonge kinderen komt zelden voor. De meeste vormen van aangeboren lymfoedeem ontstaan op een leeftijd van 13-35 jaar.

Meestal begint het bij één been.  Het lymfsysteem van het andere been is dan net nog niet overbelast.  Lymfoedeem dat aan de handen ontstaat, komt meestal wel symmetrisch voor. Het kan al aanwezig zijn tijdens de geboorte, maar ook ontstaan tijdens allerlei fases van de ontwikkeling.

Omdat aangeboren oedeem een chronische aandoening is, worden de ouders actief betrokken om zelfmanagement zo veel mogelijk te bevorderen en zo afhankelijkheid van het medische circuit te voorkomen.

In mijn praktijk werk ik met kinderen met ‘Het grote Lymfoedeemboek’ van Jacqueline Todd.